Lunatic asylum

Absurd and destructive edifices in our religion are doing nothing less but creating more and more illusion about our reality. Eventually, it's very much obvious that flexibility of a thought dies when it is calcified in belief. In the case of religion, the emotions are involved too, people commit crimes on themselves and other, under the epithet of 'Dil Ki Soch'! If you are alone in the country of such a big and irrational population, you don't exist. They drag you away, beat you, remove your eyes, ears, nose, lungs, kidneys, liver and all. They just let you keep your brain with you; your thoughts are not tasty, who is going to eat that?? So, eventually, you die in this shit hole with your books and pen, thinking and rearranging some new metaphors for poetry, for future.

I am so much confused about being subtly bummed by the endless loop of persistent 'sadness' and its relevance to the futility of reoccurring dreams. In short, when a person's mind is pretty much fucked up, he/she doesn't need much effort to spawn some existential crap. 

Tasher desh : fantasy of a sexual liberation

I completely overdosed when I walked out of the theater after watching 'Q's movie 'Tasher Desh' (The land of cards) It's originally a short story written by Rabindranath Tagore. It is said to be a children's musical but surprisingly encompassing a dark satirical drama of our political and social institutionalization and its liberation. Having this core idea for his adaptation, 'Q' has brilliantly harbored his fantasy version of liberation. The pretentious idea of a story too, itself creates a grand base for its visual adaptation.  

       In the beginning, there is a madcap poet/storyteller who is almost fanatically obsessed with his own bizarre perplexing subconscious construction of a story called 'Tasher Desh.' He travels in his reality which is parallel to his hypnotic structure of conundrum in a nonlinear and dual narrative manner. The black and white cinematographic frames have been used to depict the reality of a storyteller with his journey to and through the ruins of his story. These frames create an absorbing ooze, an intensive drug like effect.  In his story, the character of  PRINCE is stuck into a boring, monotonous existence. The first scene of a continuous long shot from various angles shows him playing a game of table-tennis with his friend which is a metaphor for his monotonous life and eventual boredom. As Prince and his friend seek to escape their reality and to explore, they eventually end up on a strange island, the 'Island of the cards.' In the movie, the whole first half is a slow infusion of psychedelia which bursts into some erratic blow of graphic novel prototype imagery when the cards have captured the price and his friend in Tasher Desh.
        The land of cards is a pure dystopian,  anti-Freudian, totalitarian and fascist society of cards which all are soldiers. Cards maintain a certain hierarchy in the land. Everyone wears a uniform and paint their faces white. They all are obsessed with maintaining peace, discipline, and order of this land by discarding reason and any human touch.(very much similar Plato's idea of three stage hierarchy in aristocracy or Varna system in Hinduism) This fascist dystopia is based on the cards rigid sense of order and discipline. All they know is to follow the given order in the given way, where they exist to operate themselves as mere gears and parts of a giant machine of a totalitarian state. They do not engulf any doubt or a personal desire at all.( If we stretch our imagination a little, then we can see the direction of our world going into with the growing state of ignorance, irrationality, and regimentation of people.)
            So further in the story, after being caught by cards, the prince and his friend are questioned by the king of cards, prince states his business here as a messenger, who is on the island to bring the message of 'TROUBLE'! He introduces laughter and sings songs of disorder into the hearts of queens. This small seed of an idea eventually grows into a tree and brings chaos and disruption of the original political order of cards. (This particular course of the story made me remember Dostoevsky's 'The dream of a ridiculous man' where the protagonist of a story travels to Utopia and introduces a single lie which eventually breaks down the Utopian society and brings chaos.)

     The only difference is 'Q's idea of liberation of Tasher Desh is initiated by introducing sex, lust & love. He has used a manifold surreal imagery to build an idea of sexual liberation with a libidinous climax which ends with a post-modern styled Anarchist Anthem, 'Bnadh Bhege Dao'. 'Q' has told before in his interviews that he is attempting to deconstruct Tagore, I think in which he has been quite successful. The imagery he put as a director is very much surreal, hallucinating and has some abstracts of the graphic novel like a prototype. In the original play by Tagore, there is no character of a ‘storyteller,' whereas in his adaptation, ‘Q’ creates a whole other parallel mid layer of reality by introducing an obsessed storyteller. In my opinion, the character of the storyteller depicts the shadow of director’s surreal expressions. Alongside, the idea of a story within a story and with its dual narrative build up placidly incepts a deep sense of confusion in both layers of the story. This kind of experiment is certainly a new and rare treat for Indian film viewers.
       The music is just extraordinary. Rabindranath Tagore wrote the lyrics. It's a whole independent experience of his aura and a significant factor in the movie itself. Apart from the sense of camera, the music of the film is another solid gain. The original Rabindra Sangeet has been fused with dub, jazz & electronic music.The fusion mixes sublimely well with the lyrics and brings and amorous euphoric experience.
        Obviously, the original story from Tagore is extremely correspondent to our current reality, but 'Q' makes it ultra real with his idea of social revolution through sexual liberation, which is more human than anything. Certainly, 'Q's ideas are very much discordant to our current social norms. He is not from the old school of artists who already have a particular structure of their expression. His adaptation is almost a sensory and visual striptease, as he quoted before, 'Anyone can make you laugh or cry, I want to make you horny.'

एकविसाव्या शतकाच्या उंबरठ्यावर असताना, विज्ञान, वैज्ञानिक दृष्टिकोन हा धर्म,देव, जात-पात या सगळ्यांना मागे टाकेल, हळूहळू हे सगळं नष्ट होईल असा अंदाज होता, पण विज्ञानाचा वापर केवळ उपकरण वा माध्यम म्हणून जास्त केला गेला. देव, धर्म संपले तर नाहीत पण त्यातल्या अविवेकाचे, मुर्खपणाचे आधुनिकीकरण झाले. आपला सगळा समाज या स्प्लिट सोशल पर्सेनॅलिटीने ग्रासलाय. म्हणजे आपण बाहेर वेगळे असतो आणि घरात वेगळे. बाहेर आपण उच्चविद्याविभुषित पत्रकार, लेखक, डॉक्टर वगैरे असतो आणि घरात आपण केवळ एक डेली दोनदा पुजा करणारी, नवस उपास पाळणारी, पत्रिकावगरे बघणारी, सत्यनारायण, होम वगरे करणारी 'सर्वसामान्य श्रद्धाळू'माणसं असतो. आपल्या या दोन्ही भुमिका आपण इतक्या सहजतेने पार पाडतो की आपल्या स्वतःच्या या दोन परस्परविरोधी भुमिकांबाबत आपल्या मनात यतकिंचितही प्रश्न उभे रहात नाहीत. बाहेर वावरताना विचार करावा लागतो आणि काम करावे लागते, केवळ पुजा केल्याने आणि चार रंगबेरंगी अंगठ्या घातल्याने पैसे मिळत नाहीत इतकी अक्कल आपल्याला आहे. बाहेर मी फिजिक्सचा प्राध्यापक असतो पण घरात मला लग्नासाठी मंगळ असलेली मुलगी चालत नाही. बाहेर मी इंजिनिअर असतो पण घरात वास्तुशांत आणि सत्यनारायण घातल्याशिवाय मी तिथे रहात नाही. बाहेर मी डॉक्टर असतो पण नुसत्या विभुतीने रोग्याला खाडकन बरे करणार्‍या तत्सम बाबाच्या चरणी माझा माथा सदैव टेकलेला असतो. मी घरात शास्त्रीय प्रश्न उपस्थित करत नाही. कारण तसे प्रश्न उपस्थित करणार्‍या लोकांना इथे जागा नाही, त्यांना मुर्खांच्या आणि माथेफिरुंच्या झुंडीला सामोरे जावे लागते.
मानवी मन हे जिथे जाईल, जे म्हणेल आणि जे करेल त्या सगळ्यामागे त्याचा कम्फर्ट असतोच. ही दुहेरी भुमिका अतिशय कम्फर्टेबल आहे. म्हणून कोणत्याही गोष्टीची चिकित्सा करण्यापेक्षा ती टाळणे सोप्पे होऊन जाते. नाहीतरी ही देवळं, धर्म आणि त्या अनुषंगाने घडत जाणारी संस्कृती ही एकतर काही अतिहुषार भडव्यांच्या सत्ताकारणाचे राजमार्ग आहेत नाहीतर अतिमुर्ख जनतेच्या भितीचे डंपिंग ग्राऊंड्स. हा 'धर्म' एक कल्पनेतला मोठ्ठा दरवाजा आहे, तुम्ही काहीही करा कसेही वागा, केवळ शेवटी या दरवाज्याजवळ येऊन क्न्फेशन्स द्या, शुद्धी करुन घ्या. मग इकडचे द्वारपाल ठरलेली रक्कम घेऊन तुम्हाला पलिकडे सोडतील आणि तुम्ही पुन्हा पवित्र होऊन बाहेर पडाल. मुळात हा असा दरवाजाच अस्तित्वात नाही याची जाणीव होणे आवश्यक आहे. अनेकांना ती असतेही परंतु माणसाच्या क्रुरपणाला,दडपशाहीला आणि भितीला शरण गेलेली 'माणसाळलेली माणसं' निमुटपणे या दरवाज्यासमोर रांगा लावतात.
     आपली जसजशी प्रगती होत चाललीये तसतसं माहीतीचं आदान प्रदान करणं अधिक सोप्पं होत चाललंय. आपल्या पडणारे प्रश्न यांची उत्तरे जगाच्या एका दुसर्‍या कोपर्‍यात शोधता येतात. या वाढत्या ज्ञानाच्या कक्षांमूळे खरतर धर्म आणि अतिजुन्या सत्वहीन धार्मिक कल्पना यांभोवती दाटलेलं अज्ञानाचं धूकं दूर होणं अपेक्षित होतं पण तस नक्की होतंय का? आपण चिकित्सा करायलाच तयार नाही आहोत यामूळे धर्म अधिकाधिक रिजिड आणि वास्तवापासून दूर चाललेला दिसतो. दुसरा महत्वाचा मुद्दा म्हणजे सामाजिक वर्तनाची मानके बनवणे हे जास्त जनतेचे आणि पर्यायाचे समाजाचे काम आहे. (भारतीय संविधान, मुलभूत कर्तव्ये, ARTICLE 51A [h]to develop the scientific temper, humanism and the spirit of inquiry and reform) आता निदान या क्षणापासून तरी विवेकवादी विचारसरणीची कास धरण्याची खूप गरज निर्माण झाली आहे. काही ठराविक लोक, संस्था, आंधळे विचार आपल्या भोवतालचं वास्तव वेगाने बदलता आहेत आणि आपण सगळ्यांनी डोळ्यावर पट्टी बांधल्याने आपल्याला ते सहज जाणवत नाही, मग अचानक दाभोळकरांसारख्या समाजसेवकाचा खून पडल्यावर आपल्या जाणीव होते पण तिथपर्यंत खुप उशीर झालेला असतो. असा उशीर होऊ नये, यासाठी 'सत्यशोधन' हा लहानपणापासून आपल्या शिक्षणाचा भाग होणे आवश्यक आहे, हे मुल्य जोपासण्यासाठी त्याला पुरेश्या लिबरल मानसिकतेच्या पाठिंब्याचीही गरज आहे. सत्यनारायण, नवस-सायास, देवाचे दुधाने, तेलाने अभिषेक, अर्थाची चिकित्सा न करता आरत्या, मंत्र म्हणणं, विविध बापू महाराजांच्या भजनी लागणं, सगळेच करतात म्हणून एखादी निर्बुद्धपणे करत रहाणं, इतरांच्या व्यक्तीस्वातंत्र्याबद्दल असंवेदनशीलता, इतर जातींवर धर्मांवर चिखलफेक करणं, प्रत्यक्ष किंवा गुपचूप एकाच जातीधर्माच्या लोकांमध्ये मिसळून गट करुन रहाणं या गोष्टींचा उल्लेख करण्याचे कारण असे की या गोष्टी खूप बेसिक आहेत. घरात, शाळा-कॉलेजात आणि लोकॅलिटीमध्ये यांचं प्रत्यक्ष किंवा सुप्त शिक्षण आपोआप मिळत असतं, त्यासाठी विशेष मेहनत किंवा अभ्यास करावा लागत नाही. काही ठराविक व्यक्ती तर या मुर्खपणाचे मोफत क्लासेस चालवत असतात. कसल्याही चिकित्सेशिवाय शरण जाण्याची मानसिकता तयार करुन जोपासण्यास इथुन सुरुवात होते आणि काहींसाठी हा प्रवास आसारामबापू-निर्मलबाबा यांच्या मठात नाहीतर धार्मिक-जातीय दंगलीपर्यंत अविरत सुरु रहातो. म्हणूनच अशा कुठल्याही कार्यकारणभावाला थारा न देणार्‍या, प्रतिगामी आणि नुकसानकारक धार्मिक संकल्पना यांसाठी आपला वेळोवेळी कच्चा माल म्हणून वापर होऊ नये यासाठी लहानपणापासूनच विवेकवादावर आधारलेल्या समाजशिक्षणाची तत्काळ गरज निर्माण झालीये.

On one hill of the heaven
they built a temple
&
they lent another hill
to a prophet to preach.

Channeled the chaos of creation
like deep rooted trees
on the ancient graves
&
I slept peacefully
thinking peace.

शीप ऑफ थिसीयसः पॅराडॉक्सचं मोहोळ

हया चित्रपटावर एक चित्रपट म्हणून खूप काहीं लिहिलं गेलंय. पण हा लेख मुख्यत: या चित्रपटाची तत्वज्ञानविषयक बाजू पडताळण्याचा केलेला प्रयत्न आहे. ही चित्रपटाची समीक्षा नाही. *या लेखात चित्रपटाच्या कथेविषयी रहस्यभेद आहेत.*
प्लुटार्कने मांडलेला थिसीयसचा पॅराडॉक्स : जर जहाजाच्या जुन्या फळ्या एकेक करुन बदलल्या गेल्या तर नवीन फळ्यांनी बनलेलं जहाज हे तेच मूळ जहाज असेल की नाही?
थॉमस हॉब्सने मांडलेली पॅराडॉक्सची पुढची बाजू : जर जहाजाच्या बदलल्या गेलेल्या सगळ्या जुन्या फळ्या एकत्र करुन त्यांचं पुन्हा अगदी तसेच्या तसे(qualitatively identical) जहाज बांधलं तर या नव्या जहाजाला शिप ऑफ थिसीयस म्हणायचं कां?
      थोड्क्यात शिप ऑफ थिसियसला केवळ भौतिक अस्तित्व आहे कि त्याला मेटाफिसीकल बांधणीही आहे? शिप ऑफ थिसियसच्या जागी एक सजीव माणूस ठेवला तर? आपण केवळ एक अणूरेणूंची काँप्लेक्स केमिस्ट्री आहोत की त्यापलिकडे अजून कांही? असे अनेक महत्वाचे प्रश्न उपस्थित होतात.

१)अंध छायाचित्रकार (नेणीवेची जाणीव)

आलिया ही एक अंध छायाचित्रकार. ही छायाचित्र टिपण्यासाठी ध्वनीचा वापर करते. नंतर ते आपल्या बॉयफ्रेंडकडून समजून घेते. मुख्य भाग असा की, ती त्याच्याकडून केवळ समजून घेते, पण त्याला निवडू देत नाही. त्याने तिच्या निवडीवर घेतलेला एक छोटासा आक्षेपही तिला पटत नाही आणि त्यासाठी ती अगदी टोकाला जाऊन त्याचे समर्थन करते. दुसर्‍या एका प्रसंगात, आलियाने काढलेल्या छायाचित्रांच्या प्रदर्शनात तिची मुलाखत घेताना, आलिया सस्किंन्द्च्या 'पर्फ्युम' या कादंबरीचा उल्लेख करते. या कादंबरीचा नायक त्याच्या आयुष्यात येणार्‍या प्रत्येक गोष्टीचा गंध मनात साठवून ठेवतो. एका तथाकथित साचेबद्ध सौंदर्याच्या संकल्पनेच्या पलिकडे जाऊन वेगळ्याच आणि नवीन जाणीवांमध्ये सौंदर्य शोधणारा नायक आलियाचं स्फुर्तीस्थान आहे.
      ही पहिली कथा आयुष्य,कला आणि सौंदर्य यांच्याबाबत काही महत्वाचे प्रश्न आपल्यासमोर उभी करते. एखाद्या गोष्टीला अनुसरुन आपण जेव्हा विचार करतो, तेव्हा तो पुरेपूर आपलाच विचार नसतो. त्यावर आपला मूळ स्वभाव,आचारविचार, जडण-घडण, संस्कृती या सगळ्यांनी निर्माण केलेला एक विशिष्ठ ठराविक साचा असतो. आपण ती मांडणी सहसा भेदत नाही, पण आलियाकडून ती भेदली जाते. आलिया जन्माने आंधळी नाही त्यामुळे एका डोळस माणसाच्या साच्यात ती वाढलीये. तिने काय गमावलंय याची तिला कल्पना असली तरी ती त्यावर मार्ग शोधते. ती जाणिवेच्या आकलनासाठी केवळ ध्वनीच्या माध्यमाचा वापर करते आणि आधी अनेकदा नेणीवेत ढकललेल्या नव्या सौंदर्यविश्वात प्रवेश करते.म्हणून तिला आपण अंधत्वामुळे कुठेही लिमिट झालो आहोत असे वाटत नाही.यातून अनेक प्रश्न उभे रहातात, ते म्हणजे आपल्या आयुष्याच्या आपण ठरवलेल्या सगळ्या संकल्पना आपल्या अंगभूत नैसर्गिक जाणिवांना झाकोळून टाकतात का? is there a hidden beauty in isolation of our senses? आपण व्याख्या आणि थिअरीजमध्ये जगतो का?
     आलियाचं अंधत्व आणि नंतर अंधत्वातून डोळसपणाकडे होणारं संक्रमण हे खूप ताकदीने दाखवलं गेलंय. आधी सहज फेरफट्का मारताना, रिक्षातून प्रवास करताना केवळ ध्वनीचा माग घेत ती रोजच्या सामान्य जीवनशैलीतलं सौदर्य टिपून घेते, परंतु डोळे आल्यावर तिला ते isolation of senses जमत नाही. आलियाला दृष्टी मिळाली तरी तिची सौंदर्य टिपणारी नजर नष्ट होते. आधी कुठेही सौंदर्य शोधणार्‍या आलियाला एखाद्या प्रेरणात्मक स्पॉटवर जाऊन फोटो काढावेसे वाटतात, त्यातही तिला आधीसारखे फोटोज काढणं जमत नाही आणि त्याच प्रयत्नात ती पुढे हिमालयही गाठते. तीलाही याची जाणीव आहे, ते विषद करताना ती म्हणते,"A frog once asked a centipede how is it to walk on a hundred feet so gracefully synchronized while the frog finds difficult to manage even two. A centipede took a moment to analyse its walk and was baffled. So as it tried to walk further its feet got entangles and it tripped." या कथेचा शेवटचा प्रसंग म्हणजे चेरी ऑन द केक टाईप रुपक आहे. नदीवरच्या पुलावर आलिया बसलेली असताना ती आपल्या कॅमेरावर कॅप (अंधत्व) लावायला जाते, पण चुकून ती हातून निसटते आणि नदीच्या पात्रात कायमची नाहिशी होते.  इथे पहाताना आपल्याला जाणवतं की जेव्हा आपण आपल्या आयुष्याबद्दल आणि अस्तित्वाबद्दल जसजसा जास्त खोल विचार करत जातो आणि संकल्पना मांडत जातो, तसतसं आपल्याभोवतीचं आपलंच अजाणतेपण नष्ट व्हायला लागतं. आपली मानसिक शांती भंग पावते आणि कितीही केलं तरी आपण पुन्हा आपल्या जाणीवांना नेणीवांचं रुप देऊ शकत नाही. नव्या प्रश्नांचा सामना करत आपल्याला जगावंच लागतं. ("Ignorance is like a delicate fruit; touch it, and the bloom is gone." - Oscar Wilde) इथे अजाणती आणि नंतर जाणती झालेली व्यक्ती हाडामांसाने एकच आहे, परंतु ती खरोखर एकच आहे का??? हा खरोखरीचा बदल आहे की केवळ बदलाची संकल्पना?
(to be continued.....)